1554t 📖: Gümgüm

1916h 📖: Gümgüm | Varto (idari bölge)

E1902 📖: Vartov (idari bölge) [ Erm "güllü" ]

■ 20. yy başında kısmen Ermeni yerleşimi. Kürt-Sünni/Zaza-Sünni yerleşimi

■ Varto eskiden beri bölge adıdır. İlçe merkezi olan kasaba Gümgüm/Gımgım adıyla bilinir. SN

■ 1946 ve 1966 yıllarında olmak üzere iki büyük depremde ilçe merkezi yerle bir olmuştur. Huk

E1902 📖: Xarts Խարձ [ Erm "sazlık" ]

1865h 📖: Xasköy

1556b 📖: Xaskend

■ 20. yy başında kısmen Ermeni yerleşimi. Müslüman Arap/Kürt-Sünni yerleşimi

■ Hasköy adı Ermenice Xarts adından uyarlanmış olsa gerekir; kasaba yanında büyük bir bataklık vardır. Bu yörede Osmanlı hassı bulunduğuna dair bir belirti yoktur. ■ 20. yy başında 4000 dolayında Ermeni nüfusu ve işler halde üç kilisesi vardı. SN

1928 📖: Tell Cafer

E1079 E1902 📖Til [ Erm "höyük" ]

■ 20. yy başında Ermeni/Kürt-Sünni yerleşimi. Şimdi Kürt-Sünni yerleşimi

■ 11. yy'da yazan vakanüvis Stepanos Asoğik'e göre, 867 yılında Bizans imp. seçilen Ermeni kökenli I. Vasil aslen Til köylü idi. Eprigyan'a göre 19. yy sonunda köyün 37 hane Ermeni ve 61 hane Kürt nüfusu vardı. Kevorkian & Paboujian'a göre 1914'te 52 hanede toplam 500 dolayında Ermeni ve 80 dolayında Çerkes nüfus yaşamakta, Ermenilere ait Meryemana ve Surp Mesrob adında iki kilise ile 36 öğrencisi olan bir ilkokul bulunmakta idi. 1990'da ilçe statüsü kazandı. SN

1928 📖: Kop

E347y 📖: Gop [Kop] Կոփ [ Erm "oyma? yontu? taş ocağı?" ]

1869s 📖: Bulanık (idari bölge)

■ 20. yy başında kısmen Ermeni yerleşimi. Ahıska Türkü/Karapapak/Terekeme yerleşimi

■ Eski Ermenistan'ın Hark ilinin merkezi olan Gop/Kop kasabası 347 yılında vefat eden Suriyeli Aziz Daniel türbesi münasebetiyle anılır. ■ Önceden ilçe nüfusunun büyük bölümünü oluşturan Ermeniler 1895 olaylarında topluca Müslümanlığı benimsemiş olup, 20. yy başlarında birçok köyde Kürtçe konuşan Hıristiyan ve Müslüman aileler bir arada yaşamış görünür. O dönemde boşalan 16 dolayında köye Kafkasya muhaciri Karapapak. Ahıska Türkü ve Osetler iskan edilmiştir. SN

■ © 15.07.1856 Malazgirt ve Bulanıklar civarındaki köylere Sebki Aşireti'nin iskanından dolayı memnun olunduğu. deyar heyran

■ Bulanık Müslüman mezarlığının altında Ermeni Mezarlığı bulunmaktadır. Etrafı surlarlar ile çevrilmiş olup kısmen tahrip olmuştur. Merkez jandarma karakolunun ana girişleri,eski kilisenin taş sutunlardır.Halen Kado Deresi mevkiinde Eski Ermeni Mezarlıkları, define avcılaarı tarafından tahrip edilmiştir. Serhat Ronî

■ 1935 yılında kasaba merkezinde 76 Kurmanci anadilli Kürt dışında 1.480 kişilik Türkçe anadilli Karapapak nüfus bulunuyordu. 40'lı yılların sonunda Ahıska, Şavşat ve Gümüşhane'den gelen Türklerle daha kozmopolit ve modern bir yapıya kavuşmuş olup 90'lı yıllarda büyük çoğunlukla köyleriyle beraber nüfusu boşalmış ve her yıl çoğu açıdan geriye gitmektedir. metonio

1556t : Malazgird

Y952 📖: Manzikert

E390 📖: Manavazagerd / Manazgerd [ Erm "Manavaz (öz.) hisarı" ]

■ Kısmen Kürt-Sünni yerleşimi

■ 5. yy tarihçisi Xorenli Movses'in aktardığı rivayete göre kral Manavaz, Ermeni kral hanedanının kurucusu olan Hayk'ın torunu ve MS 320 yılına dek burada hüküm süren Manavazyan sülalesinin ceddi idi. Muhtemelen Urartu kıralı Menuas (MÖ 9. yy) ile aynı kişidir. İlçe merkezine yakın Adaköy'de Menuas'a ait bir yazıt bulunmuştur. İlçenin Ermeni nüfusunun bir bölümü 1895 olayları sırasında din değiştirerek Müslüman olmuştur. 20. yy başında birçok köyde Hıristiyan ve Müslümanlaşmış nüfusun birlikte yaşadığı görülür. SN

■ 80'li yıllara kadar çoğunluğu Ahıska, Çıldır, Şavşat, Erzurum ve Kars muhaciri olan bir kasabayken bu nüfusun büyük kısmı il dışına göç etmiştir. Günümüzde Malazgirt kasabasının büyük çoğunluğu Kürt kökenlidir. Halen Kürtleşmiş-İslamlaşmış bir kaç Ermeni aile yaşamaktadır. metonio