Darende ilçe
-
Darende -
Malatya■ Bizans kaynaklarında en erken 625 yılında ve hemen akabinde Arapça metinlerde kaydedilen Táranta/Daranda kalesi şimdiki kasabanın 4 km kuzeybatısındaki Eski Darende mevkiindedir. 19. yy’da imp. Basil’in seferleri bağlamında `Arap kenti` olarak tanımlanır.
SN■ Malatya'da Ermenilerin tarihi yerleşim yerleri ağırlıklı olarak Darende ve Arapkir'dedir. Kürdce: Tiranda.
yalcin■ Kütüğe göre %85-90 arası Türklerden, -15 arası Kürtlerden müteşekkil bir ilçedir. Bazı yerleşimlerde Ermeni kökenli ailelerin bulunması olağandır.
metonio■ Koord: 38° 33' 23'' D, 37° 29' 28'' K
Kuluncak ilçe
-
Kuluncak -
Malatya■ Bir dönem Ayvalı bucak merkezi idi.
SN■ Merkezde Sunni Türkler cogunluktadır azınlık olarak Alevi Türklerde yaşamaktadır.
Mert Çakmak■ Koord: 38° 52' 58'' D, 37° 40' 22'' K
Doğanşehir ilçe
-
Doğanşehir -
Malatya■ 796 yılında Halife Harunürreşid’in oğlu el-Mu’tasım bu kentte doğdu. 838 yılında imp. Theophilos kenti Araplardan geri aldı ise de 12. yy’a dek kent Araplarla Bizans arasında sık sık el değiştirdi. Zizóatra ve Zápetra adlarıyla da anılır. (TİB 2.286-287.) ■ 1877 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Ardahan’ın Posof ilçesinden gelen Ahıska Türkleri tarafından kurulmuştur. Bu yüzden uzun bir süre Muhacir Köyü denilmiştir. Daha sonradan da Posof’tan göç almıştır. 1946’da Akçadağ’dan ayrılarak ilçe oldu.
SN■ Tozanlı kazası (Doğanşar?), Urumcuk karyesi Müslim ahalilerinin emlak, arazi ve temettuatını mübeyyin defter.(a.g.tt) H-29-12-1261
Manav■ Koord: 38° 5' 30'' D, 37° 52' 44'' K
Hekimhan ilçe
-
Hekimhan -
Malatya■ M 1218/H 615 yılında Malatyalı Ebulhasan el-Şammas el-Hekim Selim tarafından yaptırılan kervansaray nedeniyle o devirden beri Hekim Hanı veya Han-ı Hekim olarak adlandırılmıştır. Adıgeçen hekimin muhtemelen ihtida etmemiş bir Süryani olduğu gerek künyesinden ve gerekse han üzerindeki Arapça/Süryanice/Ermenice üç dilli yazıttan anlaşılmaktadır. İlçe nüfusu ağırlıkla Türk dilli Alevi’dir; iki üç kuşak önceye dek Ermeni olanlar hatırı sayılır bir oran tutar.
SN■ © 02.11.1785 Sadrıazam Köprülü Mehmed Paşa'nın Malatya'da yaptırdığı Hekim Hanı Vakfı'na ait köylerden Keban Madeni'ne verecekleri kömürden başka bir şey istenilmemesi. a.g.tt
deyar heyran■ Koord: 38° 48' 51'' D, 37° 55' 59'' K
Akçadağ ilçe
-
Akçadağ -
Malatya■ Daha önce Levend köyünde olan Akcadağ kaza merkezi 1876’da Arga’ya taşındı. Árka/Arga adı Roma imp. döneminden beri kaydedilmiştir. ■ İlçe nüfusunun büyük bir bölümü Kurne ve Kurecikan aşiretlerine bağlı Alevi Kürtlerdir.
SN■ © 17.07.1764 Fırat Nehri kurbünde Murad Dağı'nda zuhur eden cevher mağaralarının cevherleri bereketli ve imale salih olmağla işletilmesi için lazım gelen sermayenin ve Keban madeni için Gümüşhane'den amele ve pir üstat sevkine ve Çarsancak, Arguvan, Akçadağ ve Parçikan ahalilerine mürettep kömür miktarının tezyidine ve tekasülü görülenlerin tecziyesine dair...
deyar heyran■ Koord: 38° 20' 40'' D, 37° 58' 3'' K
Yazıhan ilçe
-
Yazıhan -
Malatya■ Fethiye (Hasanbadrik) kasabası yakınına kurulmuş yeni yerleşimdir. 19. yy’ın orta ve sonlarına doğru Keban Madeni, Arapgir, Mamuretülaziz ve Divriği arasında göçebe yaşayan Terîkan ve Dırêjan Kürt aşiretlerinden bir kısmı burada zorunlu iskana tabi tutularak Hasanbadrik (daha sonra Fethiye ve Yazıhan) nahiyesi oluşturulmuştur.
SN■ 19. yy'ın orta ve sonlarına doğru Keban Madeni, Arapgir, Mamuretülaziz ve Divriği arasında göçebe yaşayan Terîkan ve Dırêjan Kürd aşiretlerinden bir kısmı Yazıhan'da zorunlu iskana tabii tutularak bir nahiye oluşturulmuştur.
deyar heyran■ İlçe merkezinin yerlisinin çoğunluğu Sünni Kürt olmakla beraber Alevi/Sünni Türkler de bulunmaktadır. Bu ilçe karakteristik olarak Gaziantep ilinin Yavuzeli ilçesine çok benzer, zira iki ilçe de yerleşim sayısı açısından 1/3 Sünni Kürt, 1/3 Sünni Türk, 1/3 Alevi Türk dağılımlı gibidir. Ve ayrıca iki ilçenin de kasaba merkezlileri genelde Sünni kökenlidir.
metonio■ Koord: 38° 35' 46'' D, 38° 10' 47'' K
Arguvan ilçe
-
Arguvan -
Malatya■ Kedrenos-Skylitzes vekayinamesine göre Pavlikçi mezhebi mensuplarının 9. yy’da Tephrike (Divriği) ile birlikte kurduğu iki müstahkem kentten biri idi. (Honigman 56). ■ Osmanlı döneminde ve 1957’ye dek Tahir adı kullanılır. Cumhuriyet döneminde Türkçe isim yerine eski adın benimsendiği ender örneklerden biridir. ■ İlçe nüfusunun büyük bölümü Kürt olup Zazaki’ye yakın bir lehçe konuşulur.
SN■ Kürdce: Arxawûn /Arxawan (Erxewan)
yalcin■ © 26.03.1782 Malatya voyvodalığı aklamından olup Keban Madeni'ne senede yedi bin yük kömür vermek üzere sair tekalifden muaf tutulan Erguvan karyesi ahalisinin...
deyar heyran■ Kütüğe göre Alevi Türk > Alevi Kürt > Sünni Kürt > Sünni Türk. Sünni Türkler yalnızca Arguvan merkezde ve Tatkınık'ta bulunuyor. Alevi Kürtlerin tamamı Atma yöresinde bulunup Atmalı aşiretine mensup.
metonio■ Koord: 38° 46' 54'' D, 38° 15' 45'' K
Battalgazi ilçe
-
Battalgazi (
Eskimalatya bucağı) -
Malatya■ Hitit kaynaklarında MÖ 14. yy’dan itibaren anılan Melid/Malatya kenti burasıdır. Kendin adı Hitit dilinde `Ballı` veya `Balhisar` anlamına gelir. Türkçe ad Arapça Malatiyya biçiminden alınmıştır. İl merkezi 19. yy’da şimdiki yeri olan Asbuzu köyüne taşındı. ■ Eskimalatya kasabası 1987’de Battalgazi adı verilerek ilçe oldu. Kasaba nüfusu çoğunlukla Drêjan Kürdüdür.
SN■ Büyükşehir kanunundan önce Malatya'nın taşra ilçelerinden birisi olan Battalgazi, kanundan sonra şehrin iki merkez ilçesinden birisi haline gelmiştir. Eskiden Sünni Kürt nüfus yoğunluklu olan ilçede büyükşehir kanunu sebebiyle artık durumlar değişmiştir. Her ne kadar rakam belirtmek zor olsa da Battalgazi'de Türk nüfusu %50 - %65 aralığında Kürt nüfusu ise %35 - %50 aralığında bulunmaktadır.
Kubilay Aldemir■ Koord: 38° 25' 21'' D, 38° 21' 52'' K
Arapgir ilçe
-
Arapgir -
Malatya■ 20. yy başında kısmen
Ermeni yerleşimi.
■ Asıl Arapgir buraya 6 km uzakta olan Eski Arapgir kasabasıdır. 1021/22 yılında Bizans egemenliği altında Van göçmeni Ermenilerle iskan edildi. 18. yy sonlarından itibaren kasabanın ağırlık merkezi şimdi bulunduğu bahçeler mıntıkasına taşındı. 19. yy başında büyük çoğunlukla Ermeni olan nüfusu 1915 öncesinde yoğun asimilasyon sonucu <4>0 dolayına düşmüştü. 1950'lere dek 600 dolayında olan Ermeni nüfusu bu tarihten sonra sıfırlandı.
SN■ Koord: 39° 2' 38'' D, 38° 29' 25'' K
Kale ilçe
-
Kale -
Malatya■ Kale adını halen Fırat’ın karşı yakasında Baskil ilçesi sınırları içinde kalan İzoli (Tomisa) kalesinden alır. İzolî/İzollu Kürt aşiretinin adı Nusaybin’in kuzeyinde, Tur Abdin bölgesinin güney kesimini oluşturan ve eski Süryani kültürünün önemli bir merkezi olan İzala/İzlô dağıyla alakalı olmalıdır.
SN■ Koord: 38° 24' 18'' D, 38° 45' 32'' K
Pötürge ilçe
-
Pötürge -
Malatya 1917h 📖 :
İmrun (idari bölge)
■ İmrun kasabası 1877’de kurulan Pûtürge nahiyesinin merkezi oldu. ■ Bölge adı olan Pûtürge’nin Süryani Barsavmo Manastırına Kürtlerce verilen addan türediğine ilişkin söylenti teyit edilemedi. Yakın tarihte resmen Pötürge olarak düzeltildi. ■ Birkaç Türk-Alevi yerleşimi dışında ilçe nüfusu çoğunlukla Sünni Kürttür.
SN■ © 24.05.1710 Malatya'da Şoraili kazasından Bağırka karyesinin fetih öncesi ve sonrası Hacı Ali Paşazade Şadi evladlarının malikanesi olduğundan ahardan müdahalenin men'i hakkında arzuhal. © »»» 16.07.1722 Malatya Voyvodalığı'ndan müfrez Şoraili kazasında Ağvaz, Mezraa-i Mürdeağaç ve tevabiine Rişvan-zade Ömer Bey adamları tarafından vaki müdahelenin men'i © »»» 16.03.1725 Malatya livasında Şoraili nahiyesinde Avan karyesi ve Moragiç mezraası mukataasından (ber-vech-i) malikane Hüseyin Ağa ve Mehmed Ağa tahvilinden sarfiyata dair makbuz. © »»» 20.08.1781 Aslen İran Kürdlerinden olup Malatya'nın Şiro kazasında sakin Çevayirli [?] Aşireti'nin şekavetlerine dair Malatya mutasarrıfından gelen mektuplardan hülasa. g.tt © »»» 28.03.1782 Malatya sancağında Şireili(Şiro) kazasında sakin Balbanlu ve Halikanlı Cemaatları İran'dan gelip oralarda tavattun etmiş olan Culberlu [?] Kürdlerinden şikayette bulunmalarıyla.
deyar heyran■ Süryani aziz Bar Sawmo manastırı haç taşınan merkez olduğu için Kürtçe ismi Pütür gah yani Haç yeri olarak adlandırılmıştır.
ADAM JANBEG■ Koord: 38° 11' 52'' D, 38° 52' 22'' K
Doğanyol ilçe
-
Doğanyol -
Malatya■ © 28.11.1848 Şiro Kazası Keferdiz Köyü'nden Bekir b. Osman'ı katleden aynı köylü şahısların meçhul kalmasından dolayı, köy halkının diyet ödemesi lazım geleceğine dair...
deyar heyran■ Malatya ili genelinde Alevi nüfusun bulunmadığı tek ilçedir. İlçe merkezi ve 8 yerleşim Sünni Türk, 6 yerleşim Sünni Kürttür.
metonio■ Koord: 38° 18' 36'' D, 39° 2' 17'' K