■ Selçuklu sultanlarından İzzeddin Keykavus, kardeşi Alaeddin Keykubat'ı Ankara Kalesi'nde yakalayarak Malatya'nın doğusundaki Mukaddas Dağı (Eşraf Briha Dağı)'ndaki Mar Ahron manastırının altındaki Masara (Muşar) Kalesine hapsetmiştir. Dağ üzerindeki Surp Aharon Manastırı 20. yy başında mevcuttu. SN
■ Mor Ahron Manastırı ile ilgili ilk bilgilerden biri Ab-ul Farac tarafından aktarılmıştır. Selçuklu sultanı Alâeddin Keykubad tahta geçmeden önce I. İzzeddin Keykavus tarafından 8 yıl bu Masara Kalesi zindanında hapsedilmiştir. Ab-ul Farac ise, Alâeddin Keykubad’ın, kardeşi İzzeddin Keykavus tarafından iktidardan uzaklaştırılıp Malatya’da Masara Kalesi’nde hapsedilmesi olayını anlatırken, Masara Kalesini “Mor Ahron Manastırı’nın altındaki Masara Kalesine kapadı. Bu manastır Malatya civarındaki Mukaddes Dağın yakınlarındadır” şeklinde tarif eder. Ab-ul Farac, İzzeddin Keykavus’un ölümü üzerine kardeşi Alâeddin Keykubad’ın Malatya’daki Masara Kalesi’nde mahpus iken tahta çıkarılmak üzere çağrılışını anlatırken; “Eşraf Briha dağındaki Masara Kalesi'nde mahpus olan Alâeddin Keykubad’ı getirttiler” ifadesini kullanır. Engin Örüm
■ Kale, Çevreköy, Aksakal, Sinan (Arapuşağı) köylerinin büyük bölümünün baraj gölü altında kalması sonucu oluşturulan bileşik köydür. Eski Arapuşağı köyü 863 yılında imp. I. Basilios'un seferi münasebetiyle anılan Rhapsákion kalesidir. SN
■ Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından İran'ın Horasan bölgesinden Tat adı verilen halk getirilmiş. Daha sonra da göçebe Beritan aşiretinden aileler yerleşmiş, Baskil'den gelenler yerleşmiş, köyün civarında dağınık haldekiler yerleşmiş ve büyük bir yerleşim alanına dönmüştür. Köy Kürt kökenlidir. Nüfusun çoğunluğu ilk İslam anlayışına sadık kalmış, küçük bir kısmı da zamanla Sünnileşmiştir. Buhan Buhadır
■ Daha önce Muşar Kalesi (Suyatağı köyü Kale mahallesi) mevkiinde olan Muşar nahiye merkezi 20. yy başlarında buraya taşındı; 1968'de Aydınlar bucağı adı verildi. SN
■ Alevi Türkmen/Tatar yerleşimi. Bu köye dair ilginç bir bilgi ise zamanında bu köye gelen Kırım Tatar kökenli sülalelerin de zamanla Alevi-Bektaşi geleneğine adapte olup bir nevi Alevileşmesidir. Türkiye genelindeki tek Alevi Tatar nüfus barındıran yerleşimdir. metonio
■ Süryani tarihçi ve din adamı Ebu'l-Ferec 1226 yılında bu köyde doğmuştur. Batı kaynaklarında doğduğu köye izafeten Bar Hebraeus (`Hebro oğlu`) adıyla anılır. Vekâyinamesi Ortaçağ Arap ve Ortadoğu tarihine ilişkin en önemli kaynaklardan biridir. SN
■ Baraj gölü altında kalan eski yerleşimin adı yeni inşa edilen Fırat köprüsünde korunmuştur. ■ Antik Çağ'da Kapadokya ülkesi ile Armenia arasında sınır noktasını teşkil eden Tomisa kalesi köprünün 3 km kadar batısında, Geli mezrası yakınındadır. Urartu kralı II. Sardur (MÖ 764-735) yazıtında anılan Tumişki aynı yer olmalıdır. SN
■ İlçe Halkının %72 si Türk %28 i Kürt asıllıdır. Buradaki Kürtlerin tamamına yakını Osmanlı Zamanında Sürgün Edilmiş Kürtlerdir. Genellikle Drejan İzol ve Parçikan Aşiretindendir. Kaya
■ İlçe geneline kayıtlı nüfusun %60ı Kürt, %40ı Türk asıllıdır. Kürtler genellikle Balyan, Drejan, Herdi, İzol, Parçikan ve Şeyhan gibi aşiretlere mensup iken Türklerin geneli Avşar, Bayat, Beğdili ve Kayı boylarına mensuptur. İlçe halkının büyük bir kısmı Kuzey Irak kökenli Kürt ve Türkmenlerden oluşmaktadır. metonio